De leerkracht legde zijn pen neer en keek tevreden naar zijn uitwerking van de som op het digibord. Met een zwaai draaide hij zich naar de klas en vroeg: ‘Snappen jullie het allemaal?’ Dertig kinderstemmen antwoordden luid en duidelijk: ‘Jaaaa!!!’ ‘Mooi zo, dan mogen jullie nu zelf aan het werk.’ Na schooltijd zat hij aan zijn bureau schriften na te kijken. Er waren veel fouten gemaakt. Hoe kon dat nou toch? De kinderen zeiden toch dat ze het snapten?
Kinderen overschatten zichzelf. Dit verschijnsel wordt het ‘dunning-krugereffect’ genoemd. Hoe minder goed leerlingen ergens in zijn, hoe meer ze denken dat ze het wél kunnen. Het is daarom onverstandig hun te vragen hun eigen kennis te beoordelen. Beter is het om een vergelijkbaar voorbeeld op het bord te schrijven en de kinderen te vragen dit op te lossen. Loop een ronde door de klas en kijk of ze het kunnen.
De leerkracht schrok van de vele fouten die hij tijdens zijn ronde zag. Er was duidelijk nog meer instructie en oefening nodig. Hij besloot daarom nog een voorbeeld uit te werken op het bord. Nu zouden ze het toch wel moeten snappen?
We denken vaak dat kinderen het na een of twee voorbeelden wel snappen, maar vergeten daarbij dat kinderen beginners zijn met weinig kennis. Zelf zijn we experts en ook daar zijn we ons vaak onvoldoende van bewust. Het verschijnsel dat experts zichzelf onderschatten wordt de ‘curse of knowledge’ genoemd. Hierdoor bestaat het gevaar dat we te weinig instructie en oefening bieden in onze lessen. Onderzoek van Hinds laat zien dat we soms wel 70 procent van de kennis die nodig is, vergeten te onderwijzen.
De leerkracht werkte meerdere voorbeelden uit. Vervolgens deed hij dat samen met de kinderen en daarna liet hij hen in tweetallen vergelijkbare nieuwe voorbeelden uitwerken. Bij ieder voorbeeld liep hij een ronde door de klas om te kijken of ze het snapten. Op deze wijze droeg hij de verantwoordelijkheid geleidelijk over.
Deze geleidelijke overdracht van verantwoordelijkheid wordt het ‘expertise reversal effect’ genoemd en is een zeer krachtige manier van onderwijzen. Helemaal als het gecombineerd wordt met het stellen van vragen over de voorbeelden die worden gemaakt.
Sommige stappen deed de leerkracht voor, terwijl hij andere stappen door de kinderen in tweetallen liet uitvoeren. Ook moedigde hij hen aan om de stappen hardop te verwoorden en de uitgewerkte voorbeelden aan zichzelf of een schoudermaatje te verklaren.
Het weglaten van steeds meer stappen staat bekend onder de naam ‘fading’ en heeft een groot positief effect op het leren. Ook het laten verklaren van een uitgewerkt voorbeeld is een krachtig didactisch middel. In de literatuur wordt dit omschreven als ‘self explanation’. Het gaat er hierbij om dat kinderen een uitgewerkt voorbeeld van een expert uitleggen aan zichzelf. Snap je wat er bij iedere stap gebeurt? Kun je het uitleggen aan jezelf?
De bel gaat en de les is voorbij. De leerkracht heeft onderwezen en de kinderen hebben geleerd. De leerkracht heeft rekening gehouden met het dunning-krugereffect en de curse of knowledge. Ook heeft hij gebruikgemaakt van het expertise reversal effect, fading en self explanation. Bij het nakijken van de schriften blijkt dat nagenoeg alle leerlingen de stof hebben begrepen. Een trotse glimlach vormt zich rond de mond van de leerkracht.
Dan rest mij nog slechts de vraag: ‘Beste lezers, snappen jullie het allemaal?’ Hoor ik jullie nu ‘Jaaaa!!!’ zeggen? Ai, zou ik toch bijna in het dunning-krugereffect trappen.
Gepubliceerd op 21 mei 2019
Lees ook:
