Zintuiglijke prikkelverwerking is een populair onderwerp. Er wordt steeds meer over geschreven en gesproken. Je kunt namelijk tegen problemen aan lopen wanneer je te weinig of te veel zintuigprikkels ervaart en dus onder- of overprikkeld bent. Maar … we zouden bijna vergeten dat het ook geweldig kan zijn om niet alles mee te krijgen of om juist heel veel informatie binnen te krijgen. Het kan je leven zelfs een stuk aangenamer maken! Hierover gaat het niet zo vaak en daarom richt ik daar nu eens de aandacht op. Je kunt namelijk zomaar negatief denken over jouw manier van prikkels verwerken, terwijl er genoeg positieve kanten te benoemen zijn. Ik nodig je graag uit om daar aandacht voor te hebben.
Jacqueline
Stel: er gaat een brandalarm af op school en in de klas van Jacqueline is de leerkracht even afwezig. Bijna alle kinderen doen direct hun handen over hun oren en lopen snel het lokaal uit, richting de dichtstbijzijnde uitgang, zoals ze geleerd hebben. Het geluid is voor hen allesoverheersend en hun aandacht is alleen gericht op zo snel mogelijk wegkomen. Maar Jacqueline heeft niet zoveel last van het harde geluid. Zij weet zich kalm te houden en kijkt nog om zich heen voordat ze het lokaal uit loopt. Ze ziet dat Amir in een hoekje onder de tafel is gekropen, met zijn ogen dicht en zijn handen over de oren. Jacqueline rent naar Amir toe, neemt hem bij de hand het lokaal uit, richting de uitgang. Jacqueline ervaart via het zintuig gehoor minder en zwakkere prikkels. Dat komt erg goed uit in deze situatie!
Jacqueline heeft niet zoveel last van het harde geluid.
Zij weet zich kalm te houden.
Yoan
Stel: je woont in een woongroep. Er is ook een huiskat, Silver. Normaal is Silver supersociaal en wil hij overal bij betrokken worden. Maar nu zit hij al een tijdje in een hoekje en komt hij er alleen uit om naar de kattenbak te gaan. Yoan merkt meteen op dat Silver een beetje mank loopt en vertelt dat aan de begeleider. Zo kan het scherpe steentje, dat in Silvers pootje vastzit, snel verwijderd worden. Yoan krijgt via het zintuig zicht veel en sterkere prikkels binnen. Hij merkt daardoor heel veel details op in zijn omgeving. Dat is in dit geval erg fijn voor Silver!
Zintuigen
Bij zintuiglijke prikkelverwerking kijken we naar acht zintuigen. De bekende vijf zijn: horen, zien, proeven, ruiken en voelen. En de minder bekende: evenwicht, beweging/houding en interoceptie (prikkels die vanbinnen in je lichaam komen). Je bent meestal niet voor ál je acht zintuigen alleen onder- of overprikkeld. Het kan zijn dat je bijvoorbeeld alleen geluiden en aanrakingen heel sterk ervaart. Of je krijgt via beweging te weinig prikkels binnen, maar je proeft alles wel heel sterk. Alle combinaties zijn mogelijk en iedereen heeft zijn eigen speciale en unieke combinatie. Daar komt bij dat prikkelverwerking afhankelijk is van hoe je je voelt, in welke omgeving je bent en je ervaringen. Het is wel zo dat mensen over het algemeen overwegend een van de drie manieren van prikkelverwerking ervaren: ze reageren neutraal, onder- of overprikkeld.
Je bent meestal niet voor ál je acht zintuigen alleen onder- of overprikkeld.
Neutrale prikkelverwerking
Laten we eerst eens kijken naar een neutrale prikkelverwerking. Daar vergelijken we namelijk het onder- of overprikkeld zijn mee.
Wanneer je neutraal op prikkels reageert, ervaar je zintuigprikkels over het algemeen sterk genoeg om daar goed op te kunnen reageren. Als je naam wordt genoemd hoor je dat, als er een bal aangerold komt zie je die, en als er eten wordt gekookt ruik je dat.
Ook heb je niet snel last van prikkels en kom je niet snel prikkels tekort. Wanneer je op een feestje bent kun je prima een gesprek voeren. Je kunt je aandacht richten op je gesprekspartner, op wat hij zegt en wat hij doet. De geluiden, bewegingen en misschien aanrakingen om je heen merk je wel op, maar kun je meestal negeren. Je raakt alleen maar af en toe afgeleid als iemand hard lacht of tegen je op botst. Ben je in een heel rustige ruimte, zonder beelden, aanrakingen en geluiden, dan kun jij je nog prima concentreren op jouw bezigheid, bijvoorbeeld het maken van een tekening. Je blijft actief genoeg, dwaalt niet af en gaat lekker door met tekenen. Eigenlijk kun jij in bijna alle situaties goed omgaan met prikkels. Je voelt je prima en kunt de activiteiten doen die je wilt doen.
Onderprikkeling
Wanneer je vaak onderprikkeld bent, krijg je over het algemeen te weinig en te zwakke zintuigprikkels binnen. Dat betekent dat je niet alle informatie uit de omgeving meekrijgt en dus ook niet op alles reageert. Als je naam genoemd wordt hoor je dat niet altijd, als er een bal aangerold komt merk je dat misschien niet op en je ruikt alleen dat er gekookt wordt als er sterk geurende kruiden gebruikt worden.
Maar hoe fijn is het om in een druk park te zitten en je niet te storen aan alle geluiden, beelden en geuren om je heen? En hoe heerlijk is het als je relaxed kunt puzzelen, terwijl er andere mensen in dezelfde ruimte kletsen, koffie zetten, een telefoongesprek hebben of heen en weer lopen. Jij hebt daar geen last van, want de zintuigprikkels die zij genereren, komen bij jou niet of niet zo sterk binnen. Jij doet lekker jouw ding. Prima om onderprikkeld te zijn! Je bent ook een makkelijke eter, je probeert alles. Alle kleding zit prima en je kunt losgaan met accessoires, want bij jou kriebelt er nooit iets. En hoezo voelen metalen sieraden koud aan?
Onderprikkeld zijn betekent dus dat je niet zo snel ergens last van hebt. Je bent daardoor flexibel. Het maakt jou niet uit hoe groot de groep is, op wat voor stoel je zit, hoeveel geluid er is en hoe snel jullie bewegen. Super makkelijk! Dus geniet lekker van:
- lopen in de stromende regen;
- dertien keer achter elkaar in de achtbaan gaan;
- verrassende smaakcombinaties (aardbei met limoen, venkel met sinaasappel, spruiten met tijm);
- je laten vallen of springen in een berg bladeren of hooi;
- drukke feestjes met veel mensen en swingende muziek.
Onderprikkeld zijn betekent dat je niet zo snel ergens last van hebt. Je bent daardoor flexibel.
Overprikkeling
Wanneer je vaak overprikkeld bent, krijg je over het algemeen te veel en te sterke zintuigprikkels binnen. Dat betekent dat je heel veel informatie uit de omgeving meekrijgt en snel last hebt van prikkels. Als je naam genoemd wordt hoor je dat altijd. Je schrikt misschien van de bal die jouw kant op rolt en vindt de geuren die uit de keuken komen al snel afleidend.
Maar het feit dat je veel en sterke prikkels ervaart, heeft het voordeel dat jij veel meer details waarneemt dan de gemiddelde persoon. Muziek heeft voor jou geen geheimen; jij hoort bijvoorbeeld die tweede stem en in een film merk je heel goed de rol van muziek op. Bij het kijken naar een zonsondergang raak jij in vervoering van de prachtige kleuren. Subtiele veranderingen in de omgeving vallen jou op en daar kun jij anderen op wijzen. Bij bepaalde soorten eten proef jij precies welke kruiden gebruikt zijn. En je ziet het meteen als iemand een arm om zijn schouder nodig heeft. En hoe fijn is het als je een uur op een bankje kunt zitten en kunt genieten van de omgeving: van alle kleuren die je ziet, de geluiden die je hoort, de wind en de zon die je op je huid voelt. Je kunt genieten van het geritsel van de blaadjes in de bomen, het wuiven van het gras, de metallic kleuren van een ekster en de geuren om je heen. De fijne kant van overprikkeld zijn!
Overprikkeld zijn betekent dus dat je intenser waarneemt. Je krijgt meer details mee uit de omgeving en weet daardoor bijvoorbeeld sneller dan anderen dat iemand aandacht nodig heeft. Ook kun je vol overgave bezig zijn met een activiteit. Super, die gevoeligheid! Dus geniet lekker van:
- kijken naar de druppels in een regenbui;
- luisteren naar natuurgeluiden;
- voelen aan en friemelen met lekkere stofjes of fijne touwtjes;
- jouw favoriete recept;
- een druppel geurolie op een zakdoek.
Je kunt vol overgave bezig zijn met een activiteit. Super, die gevoeligheid!
Ontdek jouw ‘super-prikkelkrachten’!
Ik hoop van harte dat je met deze informatie een positieve draai kunt geven aan jouw manier van prikkelverwerking. Dat je jouw ‘super-prikkelkrachten’ ontdekt en er enorm van gaat genieten!
Monique Thoonsen is expert zintuiglijke prikkelverwerking, pedagoog en CCE-consulent (Centrum voor Consultatie en Expertise). Ze is de (co-)auteur van Wiebelen en friemelen in de klas, Wiebelen en friemelen thuis, Wiebelen en friemelen werkboek en de Wiebelen en friemelen hulpkaarten. In het voorjaar van 2021 verschijnt Wiebelen en friemelen voor mensen met een verstandelijke beperking, over de invloed van zintuiglijke prikkelverwerking op (be)leven – dat ze samen met Marijenne van der Gaag schreef.
