Werken aan kwaliteit vanuit het perspectief van de professional

Dwars door de schoolorganisatie heen lopen veel processen en doen zich veel onverwachte problemen voor. Vaak lukt het teams niet die situaties goed aan te pakken of komen individuele teamleden afspraken niet na. Tijdens vergaderingen wordt dan veel tijd en energie besteed aan het bespreken van zaken die niet goed verliepen; soms zijn dit dingen die veelvuldig voorkomen. 

Een logische reactie op dit soort problemen kan zijn dat je op organisatieniveau meer gaat vastleggen. De schoolleiding en zorgcoördinator ontwikkelen nieuwe kaders en worden als ‘eigenaar’ van deze processen gezien. Er worden papieren tijgers geschreven waar de professionals zich geen eigenaar van voelen of zelfs aversie tegen ontwikkelen. De documenten ‘landen’ niet in de organisatie en medewerkers gaan vervolgens hun eigen gang. Er kunnen grote onderlinge spanningen en verschillen ontstaan. Langzaamaan raakt iedereen het overzicht kwijt, het is onduidelijk wat de afspraken zijn en leraren ervaren onvoldoende tijd om hun vakmanschap te ontwikkelen.

 

Dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als professional niet meteen weet wat goed is om te doen. Laat je de aanpak bepalen door de situatie, hoe schat je in wat goed is om te doen en hoe kun je jouw keuze verantwoorden? Wat wordt er van jou als professional verwacht? 

Een organisatie die met de Enigma-kwaliteitsaanpak werkt, gaat uit van professionele standaarden. Deze standaarden beschrijven wat in een bepaalde situatie ‘goed handelen’ is. Het doel hierachter is dat professionals goede en verantwoorde onderwijskwaliteit leveren. De professionele standaard is als zodanig geen regel, maar een kapstok. De standaarden kun je bijvoorbeeld uitwerken in kwaliteitskaarten voor de meest gangbare situaties binnen de schoolorganisatie. Je kunt deze zien als een richtsnoer bij het handelen, waaraan gedeelde waarden en normen ten grondslag liggen en die ondersteuning bieden bij de dagelijkse gang van zaken. Deze kaarten moet ieder team op maat maken, zodat ze passen bij de schoolvisie en de processen die het team, een afdeling of een sectie waardevol vindt. Het zijn ‘levende’ processen die steeds worden geëvalueerd en bijgesteld. 

 

De kaarten zijn altijd beschreven vanuit het perspectief van de gebruiker; in een school is dat vaak de professional voor de klas. Het is absoluut niet onze bedoeling om een extra papieren tijger te creëren, beleid dicht te timmeren of als micromanager alle processen te beschrijven; de kaarten zijn een middel en geen doel op zich. Voor ons is het vanzelfsprekend dat de processen die je beschrijft vooral van waarde zijn voor de professional binnen de organisatie, maar ook voor het team, de schoolleiding, de leerlingen, de ouders en het schoolbestuur.

 

Onduidelijkheid binnen de organisatie kan het werken aan vakmanschap van de professional voor de klas in de weg staan en dat kan een groot probleem zijn. Je wordt als professional voor de klas niet als vakman geboren. Iedereen die voor de klas staat of heeft gestaan, weet dat lesgeven veel vraagt. Als leraren onvoldoende tijd voelen om zich bezig te houden met de kern van hun vak, dan ontstaat er werkdruk, stress en onvrede. Een goede schoolleiding kijkt naar wat leraren nodig hebben om hun werk optimaal uit te voeren. Deze schoolleiding brengt de visie en ambities van de school in balans met de draagkracht van het team. 

De visie en ambities geven richting en helpen om antwoord te geven op vragen als: Wat vind je belangrijk als het gaat om lesgeven? Wat wil je de leerlingen meegeven? Het beschrijft waar je voor staat, legitimeert je handelen en geeft richting aan de keuzes die je als team maakt. Een visie fungeert als het ware als een buffer voor de vele interne en maatschappelijke vraagstukken die op de school af komen. Een valkuil is dat je als school te veel ambities hebt, want er zijn al snel veel te veel doelen, procedures en afspraken die naast elkaar lopen, waardoor weinig zaken goed gebeuren.

 

 

De Enigma-aanpak helpt je bij het concretiseren van de visie door ambities te beschrijven. Daarbij stel je jezelf steeds de volgende vragen: Sluiten deze ambities goed aan bij de dagelijkse praktijk? Helpen de gekozen ambities je de focus in de organisatie te vergroten? En voegen ze waarde toe? Deze ambities helpen je te bepalen wat je wél doet, maar ook vooral wat je niet doet. Door een duidelijke vertaalslag te maken naar de werkpraktijk kun je deze ambities inzetten om leraren te helpen begrijpen wat er van hen verwacht wordt, zodat ze in staat worden gesteld om hun vak zo goed mogelijk uit te voeren. 

 

Deze vertaalslag naar de werkpraktijk maken wij altijd vanuit het perspectief van de gebruiker, vaak de leraar, zodat deze er zonder omhaal mee aan de slag kan. Je ontwerpt als team een set praktische richtlijnen, afspraken en standaarden die houvast bieden en de leraar kunnen ondersteunen om betere keuzes te maken. Ook kan het je helpen anderen uit te leggen waarom welke keuzes worden gemaakt. Je speelt als team ruimte vrij om leraren en leerlingen extra te kunnen ondersteunen, zowel binnen als buiten de klas. Je kunt eenvoudig nagaan wat de werkafspraken binnen school zijn, deze evalueren en indien nodig wijzigen.

 

Het werken met de Enigma-aanpak vraagt om een gezamenlijke aanpak en een sterke teamcultuur. Onderwijsprofessionals hebben een ingewikkelde opdracht: zij willen leerlingen helpen zich optimaal te ontplooien. Deze opdracht stelt hoge eisen aan de wijze waarop de school georganiseerd is. Wat wil je vanuit je gezamenlijke visie op goed onderwijs bereiken? Door de opdracht die je jezelf als team stelt, in beeld te brengen en concreet te maken, behoed je medewerkers voor afdwalen.

Door de duidelijke kaders en de geleidelijke, op evaluatie gebaseerde ontwikkeling van het onderwijs, weten leraren goed wat van hen verwacht wordt. De schoolleiding neemt  een ondersteunende en faciliterende rol in (‘Wat hebben jullie nodig?’) en geeft leraren vertrouwen en ruimte om keuzes te maken en nieuwe zaken uit te proberen, die de onderwijskwaliteit verbeteren en de organisatie en leerlingen op dat moment ten goede komen. 

Kortom, op goed functionerende scholen zie je een professionele schoolcultuur. Visie, aanpak en samenwerking zijn belangrijker in het bepalen van het resultaat dan een individuele prestatie. Juist een uniforme handelswijze zal de organisatie en medewerkers in de organisatie versterken.

 

Door Eva Naaijkens en Martin Bootsma