Het bieden van een positieve en veilige leeromgeving voor basisschoolleerlingen is belangrijk, zeker in het huidige coronatijdperk. Scholen komen uit de lockdown en de leeromgeving voor leerlingen verplaatst zich van het gezin terug naar school. De school staat voor de taak om de ervaringen van de leerlingen te monitoren, de leerlingen weer terug te brengen in het schoolritme, het leerverlies te beperken en het groepsgevoel, het gevoel van verbondenheid te bevorderen. Hoe pak je de draad weer op?
Kinderen in de basisschoolleeftijd zullen wellicht niet altijd de impact van de pandemie op onze samenleving kunnen bevatten. Maar de veranderingen in hun directe omgeving zijn ook voor de kleinsten duidelijk merkbaar: wel of niet naar school, ouders die wellicht thuis (proberen te) werken, beperkingen aan familiebezoek. Voor sommige gezinnen betekent de pandemie bestaansonzekerheid: financiële zorgen, mogelijk baanverlies met alle consequenties van dien. De stress die dat bij ouders geeft is voor kinderen voelbaar, ook als die niet wordt uitgesproken. Scholen variëren in de mate waarin ze contact met leerlingen (hebben kunnen) houden. Nu de contacten weer hernieuwd worden, is het belangrijk dat leerlingen zich kunnen uitspreken over wat de lockdown voor hen betekend heeft, in alle variaties: van kunnen uitslapen tot gevoelens van eenzaamheid.
Zoals in het boek Sociale veiligheid in school: een handreiking voor schoolleiders te lezen is, zijn er kernelementen voor sociale veiligheid die ook na deze tweede lockdown van toepassing zijn. We lopen ze één voor één door.
Het schoolteam moet een gezamenlijke visie hebben om, ook in deze situatie, de veiligheid van leerlingen te monitoren en bevorderen. Communicatie met ouders hierover is nog belangrijker dan anders: nodig ouders (actief) uit hun zorgen of vragen over hun kinderen te bespreken met de leerkracht of intern begeleider. Weet wat er in gezinnen speelde tijdens de lockdown en hoe dat mogelijk nu nog gevolgen heeft. Maar ook: hoe blaas je het gevoel van verbondenheid van groepen weer nieuw leven in? Is er opnieuw aandacht nodig voor de ontwikkeling van het groepsproces? Regelmatig teamoverleg om te inventariseren welke problemen en vragen er van leerkrachten of ouders komen, ondersteunt leerkrachten niet alleen praktisch, maar helpt hen ook stoom af te blazen.
Vervolgens is de vraag welke activiteiten er nodig zijn om een positieve en veilige leeromgeving te monitoren en te waarborgen. Naast leerverlies heeft de lockdown namelijk ook gevolgen gehad voor bijvoorbeeld het aantal meldingen kindermishandeling (2,5 keer zo hoog), en gevoelens van angst bij kinderen (verdubbeld) (NRC, 23-1-2021). Het welbevinden en de veiligheid van de leerlingen dient prioriteit zijn. Uitgaande van de kernelementen van een sociaal veilige omgeving, namelijk werken aan vertrouwen in zichzelf en de ander, zullen activiteiten daarop gericht moeten zijn.
Uitwerking van deze twee kernelementen: vertrouwen in jezelf en de ander, vraagt om goed contact met ouders en leerlingen. In sommige gevallen moet de band met een leerling opnieuw gevoed worden. In de afgelopen tijd zullen veel leerlingen angst, verdriet, onzekerheid of onmacht hebben ervaren. Het kweken van zelfvertrouwen vraagt dat leerkrachten leerlingen leren om constructief om te gaan met hun gevoelens. Het is belangrijk om leerlingen woorden aan te reiken om die emoties uit te drukken en situaties te creëren waarin ze die kunnen delen. De tijd nemen om met de leerlingen deze gevoelens te bespreken heeft in deze situatie prioriteit. Evenals hoop en vertrouwen uitstralen. De klassenregels opnieuw doornemen en ruimte bieden om het groepsproces weer op te pakken: het loont hier even de tijd voor te nemen om te ‘resetten’. Om het gevoel van verbondenheid tussen leerlingen onderling te stimuleren, zijn er opdrachten nodig die onderlinge contacten en samenwerking vragen. Voor veel leerlingen is dat gevoel van verbondenheid immers gerelateerd aan hun motivatie voor het schoolse leren! Tegelijkertijd is het voor de oudere leerlingen nog belangrijker dat ze de spelregels van online contact hanteren. Nu zoveel leerlingen veel meer online zijn, wordt mediawijsheid des te belangrijker. In ons boek is een apart hoofdstuk aan cyberbullying gewijd.
Monitoring is een belangrijk onderdeel van het veiligheidsbeleid in school. Wellicht dienen de gebruikelijke instrumenten vervangen of aangepast te worden aan de huidige situatie. Met oudere leerlingen kunnen de gevolgen van de lockdown besproken worden; voor jongere kinderen zijn wellicht andere uitingsvormen (drama, tekenen) beter passend. Een deel van de informatie kan van ouders verkregen worden: hoe heeft hun kind de lockdown doorstaan en waar lopen zij als ouders tegenaan. Scholen kunnen bijvoorbeeld een ouderspreekuur instellen, waar ouders terecht kunnen als zij zich zorgen maken over hun kind. Informatie delen en afstemming binnen school helpt leerkrachten om goed zicht te houden op het welbevinden van leerlingen en hun thuissituatie.
Bij alle bovengenoemde stappen is het van belang dat de schoolleider het team ondersteunt met oog voor individuele verschillen tussen leerkrachten. Het is belangrijk om rekening te houden met wat de belasting door de huidige situatie voor leerkrachten betekent. Hier speelt niet alleen de angst om zelf besmet te worden. Ook het gevoel onvoldoende de leerdoelen te behalen legt druk op leraren en kan ertoe leiden dat we te snel overgaan tot de orde van de dag. De schoolleider dient klankbord te zijn en de zoektocht naar praktische oplossingen te bevorderen. Daarnaast blijft de schoolleider een rolmodel voor het omgaan met emoties in deze onzekere tijd.
Kortom, sociale veiligheid blijft een cruciaal onderwerp bij het onderwijs aan basisschoolleerlingen, of ze nu thuis of op school leren. De school heeft een belangrijke rol in het monitoren en bevorderen van sociale veiligheid. Het boek Sociale Veiligheid in school biedt een handreiking om sociale veiligheid vorm te geven, ook in coronatijd.
Door Cathy van Tuijl
Gepubliceerd op 15 februari 2021
Cathy is auteur van:
