Geef mij een schoolbord, pen en papier en ik leer kinderen schrijven en spellen. Om kinderen te leren lezen, heb ik slechts een stapel letterkaartjes en leesboeken nodig. Kinderen alles leren over de industriële revolutie? Dan graag een paar goede teksten, een digibord om video’s en afbeeldingen op te tonen en natuurlijk opnieuw pen en papier voor de leerlingen.
Het is heerlijk om les te geven met eenvoudige gereedschappen. Een goede les draait om de inhoud en de interactie tussen de leerkracht en de leerlingen. Geen les is hetzelfde! Al generaties kinderen leerden op deze wijze lezen, schrijven, rekenen en alles wat ze moeten weten over aardrijkskunde, biologie en geschiedenis.
Toch zie ik deze eenvoudige gereedschappen langzaam verdwijnen uit de Nederlandse klaslokalen. Pen en papier worden vervangen door tablets, waarop kinderen swipen en tikken. Ook de vrije ruimte van de leerkracht wordt beperkt door technologie. Onlangs zag ik een les waarin de leerkracht enkel op het bord hoefde te klikken. De software voerde de oefeningen uit met de klas. Zelfs het voorlezen van een tekst werd door het digibord gedaan.
Maar ook als je met leer- en werkboeken werkt, wordt veel van je vakmanschap van je afgepakt. Invuloefeningen en voorgedrukte instructiekaders maken jou en je leerlingen passief. Voor leren is echter inspanning nodig; de leerstof moet actief worden verwerkt. Het lezen van een instructiekader en het invullen van een werkboek zijn onvoldoende om de kennis in het langetermijngeheugen te krijgen en zeker om tot diepgaand begrip te komen. Dat kan beter!
Neem nu bijvoorbeeld een taalles uit een niet nader te noemen taalmethode voor groep 4. Ik zag deze les in de klas van een leerkracht bij wie ik een kijkje mocht nemen. In het boek stond een instructiekader met daarna enkele invuloefeningen. De methodemaker had alles prachtig uitgewerkt. Maar het tonen en voorlezen van een kant-en-klaar instructiekader aan de klas is niet heel effectief.
Beter is het om een leeg scherm te tonen op je digibord en zelf te schrijven en tekenen, terwijl je uitlegt. Neem hiervoor de tijd en bouw het bordwerk langzaam op. Doordat je niet alles kunt noteren, maak je keuzes. De leerlingen zien jou de leerstof selecteren en ordenen en dat geeft hun inzicht in wat wel en niet belangrijk is, in hoe de kennis is opgebouwd en in welke samenhang dit alles heeft. Je kunt zaken mondeling toelichten of ingaan op vragen van leerlingen om misconcepties en onduidelijkheden te voorkomen. Door samen met de leerlingen de instructie op te bouwen, voorkom je cognitieve overbelasting. Ze krijgen de tijd om langzaam en stapsgewijs de concepten en vaardigheden op te nemen en te begrijpen. Door de leerlingen mee te laten schrijven, leren ze meer dan wanneer ze alleen het instructiekader lezen.
Stel tussendoor regelmatig vragen en laat de leerlingen jouw uitleg in eigen woorden mondeling of schriftelijk samenvatten. Door actief de leerstof te verwerken, blijven ze betrokken en versterk je het leren.
Of neem nu een lessenserie over de industriële revolutie in groep 5, ook weer uit een methode. De vele bladzijden met opdrachten in het leerwerkboek dragen niet bij aan overzicht. Soms worden er ook onduidelijke titels gebruikt voor de verschillende lessen, zoals ‘Nederland wordt kleiner’ in plaats van heldere kopjes zoals ‘De eerste spoorlijn in Nederland’.
Ga als leerkracht boven het thema staan en bedenk wat jij wilt dat ze in grote lijnen weten aan het eind van de lessenserie. Deel op basis hiervan je bordwerk en het aantekeningenblad voor de leerlingen in. Nu ben je vrij om teksten, video’s, afbeeldingen en materialen te gebruiken die bijdragen aan beter begrip van de leerdoelen die je hebt geformuleerd.
Als je op deze wijze werkt, dan gaan de lessen niet langer over het afmaken van werk, maar over beheersing van de leerstof. Er wordt gelezen, geschreven en gesproken over de kennis die je onderwijst, en je werkt meteen ook aan spelling, handschrift en studievaardigheden.
Je kunt dan nog steeds gebruikmaken van technologie, maar dan wel in dienst van het leren: een video van Schooltv over kinderarbeid of een animatie over de werking van een stoommachine. De invulopdrachten van de werkboeken kun je ook nog gewoon inzetten, namelijk aan het eind van een leerstofblok als middel voor herhaling.
Leerkrachten: neem lesgeven weer in eigen hand!
Door: Marcel Schmeier
Gepubliceerd op 6 juli 2022.
Â
 
 
