Door Marita Eskes en Ahmet Uslu
Wat ik doe, is scholen begeleiden. Ik help hen om het dagelijks handelen op de werkvloer sterker te maken. Los van de lespraktijk in de klaslokalen, wordt vaak terecht gezegd: ‘Maar het begint met een visie’. Waar ‘visie’ soms wordt beleefd als ‘vaag’ of ‘weinig concreet’ denk ik bij ‘visie’ aan een gezamenlijk gedachtegoed op school over goed onderwijs. Dit leidt tot een eenduidige manier van handelen op pedagogisch, didactisch en vakinhoudelijk gebied.
Onderwijs kan mij raken, omdat ik met eigen ogen zie dat de leskwaliteit zo bepalend is voor de ontwikkeling van leerlingen, maar ook dat scholen onderling sterk van elkaar verschillen wat betreft de kwaliteit en er dus leerlingen in Nederland zijn die beter verdienen. Dan komt het hebben van hoge verwachtingen van de leerlingen die je onderwijst om de hoek kijken (Rubie-Davies, 2014; Rosenthal & Jacobson, 2003). Niet alleen een mooie visie op papier, maar oprecht werken aan kansengelijkheid betekent dat je kennis hebt over hoe bepalend jouw verwachtingen zijn, vanuit die gedachte alles uit de leerling probeert te halen en dat je jezelf realiseert een groot verschil te kunnen maken in de leerprestaties van leerlingen. Goed onderwijs helpt bij het openen van deuren naar een geletterde toekomst vol dromen. Een toekomst die op een andere school misschien niet haalbaar geweest was. Een pijnlijk gegeven, maar ook de Onderwijsinspectie laat zien dat scholen sterk verschillen wat betreft kwaliteit en opbrengsten, zelfs wanneer zij in eenzelfde wijk aan een vergelijkbare populatie lesgeven (Inspectie van het Onderwijs, 2018; Inspectie van het Onderwijs, 2022). Waar een leerling op de ene school in de wijk de school verlaat met een vmbo-advies, zou dezelfde leerling op de andere school in dezelfde wijk op de havo belanden.
Er is nog iets dat mij raakt. Wanneer de rugzak van leerlingen al is gevuld met culturele en taalrijke kennis bij aanvang van de basisschool en ouders over het algemeen een hoog opleidingsniveau hebben, lijkt dat op sommige scholen deze houding tot gevolg te hebben: ‘Deze leerlingen komen er wel’. De urgentie om goed les te geven verdwijnt dan opeens uit het onderwijs. Er zijn immers altijd nog helpende ouders met genoeg financiële middelen, bijlesinstituten of privéscholen die bij een eventuele leerachterstand of moeite met een vakgebied uitkomst bieden (van Baars, 2021).
Maar bijles zou niet nodig moeten zijn, zo gaf ook Marjolein Moorman, wethouder in Amsterdam, eerder dit jaar aan bij Spraakmakers op radio 1.
Het opkomende schaduwonderwijs maakt pijnlijk duidelijk dat niet elke onderwijsminuut op school optimaal wordt benut.
Op elke school, ongeacht de vraag of ouders (financieel) te hulp kunnen schieten, zouden hoge verwachtingen, een heldere visie en effectief onderwijs zichtbaar moeten zijn. Daartegenover staan scholen waar geen minuut wordt verspild omdat zij weten dat zonder hun onderwijs de leerlingen een grote kans hebben op een laaggeletterde en laagopgeleide toekomst.
Dat elke onderwijsminuut telt, laat de Utrechtse basisschool De Zeven Gaven in de wijk Kanaleneiland duidelijk zien. Een heldere visie, rust en structuur op school en routines in de klas zijn goed ingeslepen. Schoolleider Karry heeft samen met haar team hoge verwachtingen: ze zijn zich bewust van het verschil dat zij kunnen maken. Er worden gezamenlijk onderwijskundige keuzes gemaakt, gebaseerd op evidence-informed aanpakken en Karry biedt haar team optimale ondersteuning zodat leerkrachten zich bezig te kunnen houden met hun primaire onderwijstaak: lesgeven. Ze varen hier wat betreft hun koers van lesgeven niet zomaar op hun gevoel. Taalachterstanden, moeilijke of verdrietige thuissituaties van leerlingen of andere belemmerende factoren zijn nooit een excuus: er wordt gekeken naar waar men wél impact op heeft. En dat getuigt van een sterk staaltje vakmanschap. Op De Zeven Gaven vindt men elke dag manieren om leerlingen te leren lezen, rekenen, spellen en met elkaar om te gaan. Ook om over boeken, teksten en wereld oriënterende onderwerpen te praten. Om woordenschat en mondelinge taalvaardigheid een impuls te geven. Geen minuut gaat er hier verloren: dat komt mede door een heldere structuur binnen de school, rust in de klassen, een taakgerichte werksfeer en het veelvuldig activeren van leerlingen. Zonder focus op deze basisvaardigheden, is het moeilijk om dat opstapje naar een kansrijke toekomst te bieden.
Een kijkje op de Utrechtse basisschool De Zeven Gaven. Ahmet Uslu, leerkracht groep 8, vertelt:
Kinderen bij ons op school groeien op in een kansarme wijk en moeten harder werken. Zij komen meer obstakels tegen in hun ontwikkeling. Hoe mooi is het om samen met mijn collega’s, allemaal sterke leerkrachten voor de klas, die leerlingen daadwerkelijk zien, horen en begrijpen. Wij laten als leerkrachten zien dat we kijken naar elk kind en hun mogelijkheden. Wij weten eerlijke kansen te creëren en laten zien dat ook onze kinderen hoge doelen kunnen stellen én bereiken.
De kinderen worden vanaf de groepen 1/2 meegenomen in het vergroten van de taalvaardigheid, de woordenschat en het stimuleren van de voorbereidende leesvaardigheid. Dit doen we door schoolbreed te werken met onder andere de aanpak van Close Reading, EDI en Taalronde. We zetten dit in zodat leerlingen veel kennis en vaardigheden opdoen om zo de wereld beter te begrijpen en te laten zien dat iedereen mogelijkheden heeft. Dat je je dromen moet najagen. We willen dat kinderen vertrouwen krijgen in zichzelf en dat zij de lat voor zichzelf hoog leggen. Waarbij ook de leerkracht hoge verwachtingen heeft van de kinderen en dit ook benoemt. Dat doen we door de route naar succes te benoemen en elke dag mee te geven. We spreken positieve verwachtingen uit en helpen hen.
Met deze visie op ontwikkeling bewijst onze school dat je ook, of misschien wel juist, voor deze kinderen met goed onderwijs een stevig fundament kunt bouwen: de school scoort al jaren boven het landelijk gemiddelde. In alle groepen wordt lezen volop gestimuleerd, door een eigen moderne bibliotheek, uitjes met schrijvers en vele andere betekenisvolle activiteiten. In groep 8 lezen leerlingen dagelijks thuis een half uurtje in een boek, de volgende dag wordt er een samenvatting in eigen woorden ingeleverd. Door ouders te betrekken bij het leerproces en hen bewust te maken van het belang van lezen en andere basisvaardigheden, geven we ouders verantwoordelijkheid en stimuleren ze hun kinderen thuis meer om hun huiswerk te maken en zich in te spannen. In sommige gevallen leren ouders hier zelf ook van. We zien dat onze kinderen de basisschool verlaten met een goede taalvaardigheid en een stevige kennisbasis, zodat zij verder groeien naar een mooie toekomst!
Vijf successen van de Zeven Gaven en misschien wel tips voor jou!
• Elke les wordt gestart met het benoemen van het lesdoel. Ook wordt benoemd wat het belang is dat ze dit leren en kunnen, er wordt uitgelegd ‘waarom’ ze iets leren.
• We hebben een eigen, moderne bibliotheek met actuele jeugdliteratuur en informatieve boeken. Elke week kunnen onze kinderen kiezen uit nieuwe boeken en in de lessen Close Reading worden ze ook gebruikt.
• Onze focus ligt op het uitbreiden van de woordenschat, onder andere door middel van veel (voor)lezen en het creëren van een rijke taalomgeving. Op deze manier kunnen leerlingen beter verbanden leggen tussen nieuwe en al opgedane kennis. Hierdoor leren en begrijpen de kinderen lesstof beter.
• We laten de kinderen merken dat ze meer kunnen en kennen dan ze soms denken, we geven dit bewust mee. We kijken en denken in kansen, en bepalen vanuit daar wat er nodig is om onze kinderen verder te helpen.
• We betrekken alle kinderen tijdens de lessen door het geven van wisselende beurten en het overleggen met maatjes in de klas: door gebruik van EDI wordt betrokkenheid vergroot.
Marita Eskes:
Als ik op De Zeven Gaven rondloop en lessen bekijk, denk ik steevast: konden andere scholen maar even meekijken. Konden zij maar even gluren en beleven hoe het er hier dagelijks aan toe gaat. Niet alleen het schoolteam zelf is zich namelijk bewust van het hebben van hoge verwachtingen en het belang van geloven in een kans voor alle leerlingen, ook leerlingen zelf voelen dit aan. Je hoort hen denken: ‘als ik er op deze plek niet voor ga, wie helpt mij dan de toekomst in?’ Op de school heerst discipline, er is rust en ik zie veel geconcentreerde leerlingen die zich elke les inspannen om er iets van op te steken. Dat zijn heel belangrijke succesfactoren (Bennett, 2022). Leerkrachten stimuleren deze houding: ‘Je zit hier voor jezelf en voor je toekomst’.
Maken die hoge verwachtingen het onderwijs niet streng, voorspelbaar of saai? Integendeel. Op deze school werken blije leerkrachten en blije leerlingen. Leerlingen gaan hier voor een ticket naar de toekomst en daar kunnen veel scholen iets van leren. Visie op goed onderwijs start met de gedachte dat elke onderwijsminuut telt, op elke school. Zullen we daar morgen mee beginnen?
Literatuur:
Baars, L. van (2021, 25 juni). Nederlands onderwijs moet zónder bijles goed genoeg zijn. Trouw. https://www.trouw.nl/onderwijs/nederlands-onderwijs-moet-zonder-bijles-goed-genoeg-zijn~b43b3397/.
Bennett, T. (2022). Regie in de klas. (Nederlandse vertaling en bewerking: G. Verbrugghen). Culemborg: Uitgeverij Phronese.
Inspectie van het Onderwijs (2018). De Staat van het Onderwijs: onderwijsverslag 2016-2017. Geraadpleegd op 9 oktober 2022, via https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2018/04/11/rapport-de-staat-van-het-onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2022). De Staat van het Onderwijs: onderwijsverslag 2020-2021. Geraadpleegd op 9 oktober, via https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2022/04/13/de-staat-van-het-onderwijs-2022.
De Zwart, C.J. (2022, 20 april). Marjolein Moorman over bijlesindustrie: ‘Bijles zou niet nodig moeten zijn’. https://www.nporadio1.nl/nieuws/binnenland/5c97286c-0f3b-4abf-b2ad-797e424c9851/marjolein-moorman-over-bijlesindustrie-bijles-zou-niet-nodig-moeten-zijn Spraakmakers, Hilversum, Nederland: NPO Radio 1.
Rosenthal, R. & Jacobson, L. (2004). Pygmalion in the Classroom: Teacher Expectation and Pupils’ Intellectual Development. United Kingdom: Crown House Publishing.
Rubie-Davies, C. (2014). Becoming a High Expectation Teacher. Raising the bar. Londen: Routledge.
Over:
Ahmet Uslu is leraar basisonderwijs, gymleerkracht, iCoach en POVO-vertegenwoordiger op KBS De Zeven Gaven in Utrecht van de Katholieke Scholenstichting Utrecht (KSU). Zijn motto: Kennis is kracht en macht! Het maximale uit een leerling halen door hem of haar te zien en te horen. Twitter: @Ahmet_Uslu_66 LinkedIn: Ahmet Uslu en e-mail: ahmet.uslu@ksu.nl
Marita Eskes is senior adviseur taal/lezen en didactisch handelen bij Expertis Onderwijsadviseurs en auteur van het boek Technisch lezen in een doorlopende lijn (Uitgeverij Pica). Zij heeft hiervoor gewerkt als leraar en remedial teacher in het basisonderwijs. Haar motto: doen wat werkt en alle leerlingen een eerlijke kans! Twitter: @maritaeskes en e-mail: marita.eskes@expertis.nl.
Gepubliceerd op 28 juni 2023
