Wie weet wat een antoniem is? Wat is een torus? Wat weet je over Pieter Gerbrandy? Heel veel lessen beginnen met een vraag. Maar hoe effectief is dat eigenlijk? Wees eens eerlijk: hoeveel van bovenstaande vragen kun jij goed beantwoorden? Waarschijnlijk niet alle drie en misschien zelfs niet één.
Het is effectiever om een les te starten met instructie en daarna pas vragen te stellen. Leg uit dat een antoniem een tegenstelling is en geef voorbeelden als hoog-laag, slim-dom en jong-oud. Vraag de kinderen daarna om zelf meer voorbeelden te bedenken. Begin je les niet met het stellen van vragen, maar start met instructie. Eerst uitleggen, dan pas vragen stellen.
Maar je moet toch voorkennis activeren? Dat klopt inderdaad. Maar als je de kinderen vraagt om na te denken wat ze over een torus weten, dan valt er weinig te denken! Voorkennis moet je activeren door naar iets te vragen, waarover alle kinderen na kunnen denken. Vraag de leerlingen voorafgaand aan je uitleg om na te denken over welke ruimtelijke vormen ze kennen. Iedereen kan voorbeelden noemen: kubus, bol en balk. Leg daarna uit dat een torus een ruimtelijk object is, met de vorm van een donut. Stel geen vragen over dingen die je nog moet uitleggen, maar vraag naar wat de leerlingen al weten.
Er rust een taboe op instructie. In opleidingen en nascholingen wordt ons geleerd dat we eerst vragen moeten stellen. En als je dan toch instructie geeft, houd het dan alsjeblieft zo kort mogelijk, drukt men ons op het hart. Ik hoor vaak zeggen dat we slechts zes of acht minuten mogen uitleggen. Waar is dat op gebaseerd?
Als je de literatuur erop naslaat, dan vind je juist hele andere aanbevelingen. Zo adviseren Hollingsworth & Ybarra in hun boek EDI: tips en technieken voor een goede les om niet de klok leidend te laten zijn, maar de mate van begrip van de leerlingen. Als kinderen je uitleg na acht minuten nog niet snappen, dan moet je vooral niet stoppen, maar juist méér voorbeelden uitwerken.
De vermaarde wetenschapper Barak Rosenshine verwijst in zijn artikel ‘Principles of Instruction’ naar onderzoek waaruit blijkt dat in rekenlessen waarin kinderen veel leren, de meeste tijd wordt besteed aan instructie: 23 minuten van de 40 minuten. Meer dan de helft!
De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen adviseert scholen om zich te bezinnen op het ‘veelvuldig gebruik van niet-begeleid zelfstandig werken tijdens de lessen’. In het rapport ‘Rekenonderwijs op de basisschool’ schrijven de auteurs: ‘De commissie plaatst vraagtekens bij de effectiviteit van niet-begeleid zelfstandig werken en pleit voor een grotere inhoudelijke rol voor de leraar. Sturing door en interactie met de leraar en instructie, oefening en nabespreking zijn noodzakelijk.’
Waarom bestaat er dan toch dat hardnekkige misverstand dat we maar kort instructie mogen geven? Misschien door het beeld van de eindeloos orerende leerkracht die de kinderen in slaap praat?
Instructie houdt in dat de leerkracht uitlegt, terwijl de kinderen meeschrijven of meedoen met materiaal. Na ieder voorbeeld leggen ze het aan elkaar uit aan de hand van hun aantekeningen. Geen tijd om in slaap te vallen!
Instructie is niet alleen uitleggen, maar ook de verantwoordelijkheid overdragen. Nadat je twee voorbeelden hebt voorgedaan, geef je een nieuwe opdracht en doe je de eerste stap voor, waarna de kinderen de volgende stap doen. Afwisselend leren. Absoluut niet saai!
Als dit goed gaat, dan zet je opnieuw een opdracht op het bord die je in tweetallen of groepjes laat maken. Je loopt ondertussen rond, controleert begrip, geeft feedback en interacteert met de kinderen. Geheel niet passief!
Instructie is dus niet alleen uitleggen, maar ook samen met de kinderen werken: IK doe het voor, WIJ doen het samen, JULLIE doen het samen, JIJ doet het zelf. Instructie is interactief, inspirerend en leerzaam. Instructie is de brandstof voor het leren.
En het werkt! Let maar eens op, want je kunt nu de vragen uit de eerste alinea beantwoorden: geef eens een voorbeeld van een antoniem, teken een torus. Wedden dat je verlangt naar méér en nu ook wilt weten wie Pieter Gerbrandy was? Veel leerplezier gewenst!
Geplaatst op 7 november 2016
Bekijk hier het complete blogoverzicht